مرکز بهداشت غرب تهران

از خطر  پشه «آئدس» و «تب استخوان شکن»  بيشتر بدانيم.

تب دانگ شايع ترين بيماري ويروسي است که از طريق پشه‌هاي«آئدس» منتقل مي‌شود، علائم آن  در برخي موارد درد شديد در مفاصل و عضلات است که از آن به عنوان تب استخوان شکن ياد مي کنند خبر مشاهده پشه آئدس در محلاتي از جنوب کشور در چند روز گذشته و همزماني آن با تاخت و تاز ويروس کرونا، سبب نگراني بسياري از مردم شده هر چند فاطمه نوروزيان سخنگوي دانشگاه علوم پزشکي هرمزگان با تاکيد بر اينکه اين پشه خطر ويروسي ندارد و تاکنون نيز بيمار مشکوکي به مراکز درماني بندرعباس مراجعه نکرده است، از سمپاشي محله به محله خبر داد.
با توجه به اخبار واصله از استان هرمزگان مبني بر مشاهده پشه آئدس در اين استان و خطرات احتمالي ناشي از وجود آن، بر آن شديم تا مصاحبه اي با مجتبي بک محمدي کارشناس بيولوژي و کنترل ناقلين مرکز بهداشت غرب داشته باشيم.

به عنوان سوال اول پشه آئدس چيست و چه بيماري هايي را منتقل ميکند؟

با عرض سلام خدمت شما و همه همکاران محترم در مرکز بهداشت غرب تهران، در جواب سوال شما پـشه هـا جـزو خانـواده حـشرات دوبـال بـه نام کوليسيده ها مي باشند. آنوفل ها (ناقلين مالاريا)، کولکس ها (پشه معمولي) و آئـدس ها از دسته هاي مهم پشه ها هستند. بيماري هاي منتقله توسط بندپايان به خصوص حشرات بيش از %?? بار همه بيماري هاي عفوني را به خود اختصاص مي دهد.  بيش از %?? مردم دنيا در معرض خطر اين بيماري ها قرار داشته و علت بيش از يک ميليون مرگ سالانه در جهان هستند. تعداد گونه هاي پشه آئدس در جهان به ???? گونه مي رسد که دو نوع پشه آئدس مهاجم به نام هاي آئدس اجيپتي و آئدس آلبوپيکتوس ناقل بيماري هاي خطرناکي چون زيکا، چيکونگونيا و تب دانگ هستند. آئدس اجيپتي گونه اي گرمسيري- نيمه گرمسيري است که مبدأ آن جنگل هاي باراني غرب آفريقا است، در حالي که مبدأ آئدس آلبوپيکتوس جنگل هاي آسياي جنوب شرقي است.

آيا پشه آئدس در ايران وجود داشته يا جديدا مشاهده شده است؟

با توجه به اقليم و شرايط اکولوژيکي و آب وهوايي کشورمان، حشرات در جاي جاي کشور ما وجود دارند. مطالعات حشره شناسي انجام گرفته درباره پشه هاي آئدس از سال هاي ???? تا به حال، وجود ?? گونه از آن ها را در کشور تاييد مي کند. بعد از کشف اولين مورد بيماري تب دانگ گزارش شده در سال ???? در کشور، مطالعات فعال حشره شناسي با شتاب بيشتري انجام شد و متاسفانه شاهد پشه آئدس آلبوپيکتوس براي اولين بار در ايران در شهرهاي سراوان، نيکشهر و سرباز در سال ???? و شهر چابهار در سال ???? در استان سيستان و بلوچستان هستيم. آئدس اجيپتي اولين بار ??? سال پيش در شهر خرمشهر گزارش شد و گزارش بعدي آن به سال هاي ????در بوشهر و اخيرا در سال ????در شهر بندر لنگه استان هرمزگان بر مي گردد. تا امروز که در خدمت شما هستم، مواردي از صيد ? پشه بالغ آئدس در يک مغازه آپاراتي در شهر بندرعباس را شاهد هستيم. در دانشگاه علوم پزشکي ايران در سال ????برنامه پايش پشه آئدس در مرکز بهداشت غرب با ? هات اسپات ( فرودگاه مهر آباد و شرکت هاي هوايي آن، گمرکات تهران و غرب) شروع شد که تا بدين جاي کار حداقل ??? بار پايش انجام شده و پشه هاي مختلفي صيد شده که خوشبختانه پشه آئدسي يافت نشد. البته سيستم بهداشتي بايد گوش بزنگ باشد چون احتمال استقرار اين پشه ها توسط نقل و انتقالات مسافر و کالا در همه جاي کشور وجود دارد.

درباره شرايط زندگي و بيولوژي پشه هاي آئدس اجيپتي و آئدس آلبوپيکتوس مختصري بيان کنيد؟

پشه هاي آئدس اجيپتي و آئدس آلبوپيکتوس در اقليم هاي گرمسير و نيمه گرمسير زندگي مي کنند. ظاهري راه راه با رنگ هاي سفيد و سياه در تنه و بدن خود دارند که به پشه ببري آسيايي نيز معروف اند. برخلاف ديگر پشه هاي معمولي، در روز گزش خود را انجام مي دهند. در هر بار تغذيه، مقداري از خون ميزبان (مانند انسان) را مکيده و در صورت آلودگي به ويروس، ميزبان خود را مبتلا به بيماري مي کند. پـشه هـاي آئـدس با جابه جايي جمعيت ها، شهرنشيني و جهاني شدن و بالطبع آن با افزايش تحرکات بين المللي در ? قاره جهان يافت مي شوند که تخـم گـذاري آن ها را مي توان در آب هـاي تميـز و جمـع شـده در انـواع ظـروف و حفرات از جمله در برگ ها، سوراخ درختان، ناودان، گلدان ها، تايـرهـاي مـستعمل، زير کولرهاي آبي، ظروف کوچک دست ساز انسان (مانند: ظروف جمع آوري آب کولرهاي گازي و قوطـي هـاي کنسرو ) در بستر خيابان ها و گاها درون گياه لاکي بامبو وارداتي در سطح دنيا مشاهده کرد. چنانچه پشه والد آلوده به ويروس باشد تخم‌ها نيز آلوده خواهند بود و در اين حالت پس از خروج لارو و پشه بالغ از تخم بدون خونخواري از فرد بيمار، مي‌توانند بيماري را به افراد ديگر منتقل کند.

چه بيماري هايي توسط پشه آئدس منتقل مي شود و آيا در ايران مواردي از اين بيماري ها وجود داشته است؟

بيماري هاي آربوويروسي به ويژه تب دانگ، چيکونگونيا و زيکا توسط اين پشه ها به انسان منتقل مي شود. اگر پشه آئدس حامل اين ويروس يک انسان را نيش بزند، مي‌تواند ويروس را با نيش زدن وارد بدن فرد ديگري کند. در ايران در بين سال هاي ????و ????در مجموع ?? مورد تب دانگ و ?? مورد چيکونگونيا گزارش شده است که همگي موارد وارده تشخيص داده شده اند. در بازي هاي المپيک ريودوژانيرو برزيل هم مسافراني با علائم بيماري زيکا بعد بازگشت به کشور تشخيص داده و درمان شدند. با توجه به عوامل متعددي چون بومي بودن بيماري تب دانگ در کشورهاي پاکستان، عربستان سعودي، سودان، يمن و اخيرا در عمان، انتقال محلي بيماري چيکونگونيا در کشورهاي عربستان سعودي، يمن و پاکستان و گزارش يک يا هر دو پشه ناقل بيماري در تمامي کشورهاي همسايه و بالطبع آن ترددات مسافر و کالا در مرزهاي زميني، هوايي و دريايي با اين کشورها، احتمال آلودگي پشه هاي آئدس به عوامل بيماريزاي ويروسي و بومي شدن بيماري هاي آربوويروسي در کشور ما وجود دارد. بيماري تب دانگ علائمي مانند آنفلوانزا ( تب شديد، سردرد، درد پشت چشم، حالت تهوع و استفراغ) پس از ? تا ?? روز از گزش پشه آئدس بروز مي کند که نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان را مبتلا کرده و در مراحل شديد بيماري نشت پلاسما، تجمع مايعات، خونريزي شديد و اختلال عضو را مشاهده مي کنيم. بيماري چيکنگونيا از زبان محلي کيماکوند تانزانيا گرفته شده که معناي منقبض شدن و ظاهر خميده مبتلايان به درد شديد مفصل را توصيف مي کند. علائم اين بيماري ? تا ? روز بعد از گزش پشه آلوده ظاهر مي شود که شامل درد شديد مفصل (که گاها تا ماه ها طول مي کشد)، تورم مفصل، حالت تهوع، خستگي و بثورات پوستي است. دوره کمون بيماري زيکا ? تا ?? روز تخمين زده مي شود که اکثر افراد بدون علامت هستند. علائم خفيفي مانند تب، بثورات پوستي، درد مفصل و... است. در بزرگسالان عامل سندروم گيلن باره ونوروپاتي و در دوران بارداري دليل ميکروسفالي و ساير ناهنجاري هاي مادرزادي در جنين در حال رشد و نمو مي باشد.

درباره درمان بيماران احتمالي و روش کنترل پشه آئدس صحبت بفرماييد؟

در حال حاضر براي ? بيماري تب دانگ، چيکونگونيا و زيکا درماني وجود ندارد. مطالعاتي درباره واکسن در جهان انجام شده ولي در حال حاضر بهترين راهکار تنها مبارزه با پشه هاي ناقل است. توصـيه مـيشـود در مواقع اپيدمي آب گلدان ها هر دو روز يک مرتبه تعويض گردد. براي جلوگيـري از جمـع شـدن آب باران در ظروف، درب آنها بسته شود و يا اينکه وارونه بر روي زمين قرار گيرند. استفاده از ماهي هاي کوچک در مخازن آب غير شرب ميتواند باعث کنترل پشه ها گردد. بهترين راه حل مبارزه با ناقل (پشه) در مراحل مختلف چرخه زندگي آن خصوصا مرحله بالغ از طريق مبارزه تخصصي (مه پاشي و سمپاشي) کشتي ها، بنادر، انبارهاي کالاهاي وارداتي توسط نيرو هاي متخصص در اين زمينه است تا در صورت وجود هر فرمي از پشه (تخم، لارو و يا بالغ) با از بين بردن آنها از ورود، بومي شدن و انتقالي بيماري هاي مربوطه چون تب دانگ، زيکا و ... به داخل کشور جلوگيري شود. مه پاشي سموم بهداشتي در مواقع استقرار محدود پشه ناقل در يک منطقه جغرافيايي (مانند شهر هاي بندر لنگه در سال ???? و بندرعباس در حال حاضر) انجام مي شود. هدف نهايي کنترل ناقلين جهت کاهش تماس بين پشه ناقل و ميزبان انساني و بهسازي محيط است.

در پايان اگر نکته خاص ناگفته اي داريد بفرماييد؟

مبارزه با پشه آئدس همچون مبارزه با پشه آنوفل (مالاريا) نيازمند آگاهي بخشي عمومي و عزم ملي است. پشه آئدس ? قاره و حداقل ??? کشور پراکنش دارد. مسافريني که قصد سفر به اين کشورها را دارند براي پيشگيري از گزش پشه هاي آئدس لباس هاي گشاد با رنگ روشن و آستين بلند بپوشند. در ساعات فعاليت و خونخواري پشه هاي آئدس در پشه بند هاي آغشته به سم يا در اماکن داراي در و پنجره توري دار استراحت کنيد. مواد دافع حشرات مانند پماد DEET استفاده کنيد. در بازگشت از سفر اگر علائمي مانند تب بالا، سردرد شديد، بدن درد شديد يا درد مفصل ناتوان کننده داشتيد، حتما به پزشک مراجعه کرده و در مورد سابقه سفر اخيرتان او را مطلع سازيد.